Kira sertifikası

Devlet kira sertifikası çıkardı, bazı malları kurulan bir şirkete satıyor, parasını alıp ihtiyacını karşılıyor, yatırım ve hizmet yapıyor. Malı alan şirket değerlendiriyor, değeri eşit parçalara bölüyor, her parça için üzerinde değeri yazılı bir sertifika çıkarıyor, bunları isteyene -belli bir süre sonunda geri alma şartıyla- satıyor, şirket malları devlete kiraya veriyor, sertifika sahipleri bu kiraları alıp kazanç sağlıyorlar.

Bir başka kira sertifikası şeklini de katılım bankaları yapacak: Bu bankaların elinde leasing yaptıkları (satın alıp isteyene kiraya verdikleri) oldukça yüklü malları var. Kurdukları bir şirkete bu malların mülkiyetini devrediyorlar (satıyorlar) ve bedelinden istifade ediyorlar, şirket de bu malların değerinde sertifika çıkarıp isteyenlere satıyor, sertifikaları alanlar bu mallara -sertifika ölçüsünde- ortak oluyorlar ve kira gelirinden istifade ediyorlar. Süre dolunca banka sattığı malı, sertifikaların üzerinde yazılı fiyattan geri alıyor ve işlem sona eriyor.

Bir malı yukarıda açıklanan şekil ve şartlar dahilinde satmak, satın almak, kira gelirinden faydalanmak caiz midir?

Bu konu Hanefi mezhebinin fıkıh ve fetva kitaplarında hicrî altıncı asırdan beri tartışılmış, muhalifleri olduğu gibi caiz görenleri de olmuş, sonunda Osmanlı'nın İslam hukukuna (şeriata) göre düzenlediği Mecelle'de (kanunda) yerini almış ve uygulanmıştır.

1990 yılında Bahreyn'de kurulan, içinde pek çok uzman ve alimin yer aldığı İslami Finans Kuruluşları için Muhasebe ve Denetleme Kurumu (AAOIFI), geri satın alınırken nominal fiyatı değil, piyasa fiyatını şart koşarak bu işlemi caiz görmüştür.

Anahatlarıyla İslam Hukuku isimli kitabımdan detaylarını aktarayım:

Halkın, faizsiz kredi bulma ihtiyacını karşılamak üzere bulup uyguladığı, fukahânın da fıkıh kaidelerine göre düzenlediği el-bey'u bi'l-vefâ (geri alma şartıyla satım) dan maksat, "bir malı, bedelini iade edince geri almak üzere satmaktır". İslâm hukukuna göre rehin alanın, önceden şart koşarak rehinden istifade etmesi faiz mahiyetindedir ve caiz değildir. İstifade konusunda en katı görüşü benimseyen Hanefîler, altıncı asırda, geri alma şartıyla satım usûlünü bulmuşlardır. Bu usûl hem mal sahibinin malı kesin olarak elinden çıkarmadan, fakat onu aracı kılarak para temini sağlamakta, hem de şeklen malı almakla beraber aslında parayı ödünç veren şahsın, teminat mahiyetindeki maldan istifade etmesine imkân vermektedir. Bir malı, bedeli ödendiği zaman geri vermek şartıyla da olsa satın alan şahıs bu mala malik olmaktadır. Bu mülkiyet, normal satım akdinin temin ettiği mülkiyetten farklı olmakla beraber -çünkü bedeli ödenince geri verilmek mecburiyeti ve kaydı vardır- yine de bir nevi sınırlı aynî hak mahiyetindedir.

Mecelle'nin 118. maddesine göre geri alma şartıyla satım (vefâen beyi), "bir kimse, bir malı, bir başkasına, bedeli iade edince geri vermek, üzere satmaktır". Maddenin devamından anlaşıldığı üzere bu akit, satın alanın aldığı maldan faydalanması bakımından "caiz satım" akdi, tarafların akdi feshetme imkânları bakımından "fasid satım" akdi ve satın alanın malı, bir başkasına satmaması bakımından "rehin" akdi hükmündedir.

Fıkıh kitaplarında beyi' bi'l-istiğlâl veya istiğlâlen beyi' şeklinde ifade edilen, bizim kısaca "kiralama şartıyla satım" dediğimiz akit de aslında bir "geri alma şartıyla" satımdır. Ancak burada mezkûr akde bir de satanın, sattığı malı kiralaması şartı eklenmektedir (Mecelle, 119).

Konuya devam edeceğim.

11.11.2012