Laikliğin tarifi (3)

Önceki yazımız şöyle bitiyordu: "Peki cumhuriyet tarihi boyunca devlet-din ilişkisi nasıl olmuş ve bu ilişki anayasalarda nasıl ifade edilmiştir? Buradan yola çıkarak bir laiklik tarifine ulaşırsak bu tarif nasıl olur?"

1924 Anayasası'nda laiklik maddesi bulunmadığı gibi "devletin dininin İslam olduğu" açıkça yer almış ve bu madde 1928 yılına kadar yürürlükte kalmış, bu tarihte "devletin dini" maddesi kaldırılmış, ama laiklik yine konmamış, 10-Kânunu evvel-1937 tarihinde (Atatürk'ün ölümünden bir yıl kadar önce) yapılan değişiklikle laiklik ilkesi de Anayasa'ya girmiş, ama tarifi yapılmamıştır. Bu maddeler, tadilleriyle beraber şöyledir:

MADDE 1.- Türkiye Devleti bir Cumhûriyettir.

MADDE 2.- Türkiye Devletinin dîni, Dîn-i İslâm'dır; resmî dili Türkçe'dir, makarrı Ankara şehridir.

11 Nisan 1928 tarih ve 1222 sayılı Kanunla aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir:

MADDE 2.- Türkiye Devleti'nin resmî dili Türkçe'dir; makarrı Ankara şehridir.

10 Kânûn-u-evvel 1937 tarih ve 3115 sayılı Kanunla aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir:

MADDE 2.- Türkiye Devleti, Cumhûriyetçi, Milliyetçi, Hâlkçı, Devletçi, Laik ve İnkılâpçı'dır. Resmî dili Türkçe'dir. Makarrı Ankara şehridir.

Bundan önceki yazıda CHP'nin hazırladığı 15. yıl kitabında bir laiklik tarifinin de yapıldığını ve burada geçen "dünya işleri" ifadesi ile dinin bu işlerden, dolayısıyla insan hayatından atılmak/uzaklaştırılmak istendiğini kaydetmiştim.

Bugün yürürlükte olan Anayasa'nın başlangıç kısmının tadili ile 24. maddede yer alan "din hürriyeti" konusu birlikte ele alınırsa laikliğin, CHP'nin tanımından daha yumuşak ve din hürriyetinin sınırları bakımından daha geniş olduğu görülür. Maddelerin tarifle ilgili kısımları şöyle:

"...lâiklik ilkesinin gereği olarak kutsal din duygularının, devlet işlerine ve politikaya kesinlikle karıştırılamayacağı;

...Kimse, devletin sosyal, ekonomik, siyasî veya hukukî temel düzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasî veya kişisel çıkar yahut nüfuz sağlama amacıyla her ne suretle olursa olsun, dini veya din duygularını yahut dince kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz."

24. madde, bu sınırlamaları düzenlemeden önce "inanç, ibadet, dini tören ve ayin hakkı ile zorunlu din kültürü ve ahlak dersine ve isteğe bağlı olarak din eğitim ve öğretimi hakkına, bunların yanında bazı sınırlamalara" yer veriyor.

Buradan hareketle bir laiklik tarifi yapılacak olsa tarifin içinde şu unsurlar bulunur: "İnanma, ibadet, dini tören, ayin, isteğe bağlı din eğitim ve öğretimi hakları, devletin temel düzenini din kurallarına dayandırma ve dini istismar etme, politikaya karıştırma yasağı".

Bu unsurlar içinde, CHP'nin tarifinde yer alan "dinin dünya işlerine hiçbir tesirinin olmayacağı" hususu yoktur. Çünkü böyle bir şeyin olması mümkün değildir, fert ve toplum olarak insanın yapısına aykırıdır.

Son haliyle Anayasa maddelerinin engellediği husus, bütün vatandaşları mecbur eden, bağlayan devlet düzeninin (mevzuat ve talimatın) dine dayandırılmasıdır. Açıkta kalan, yasaklanmamakla beraber açıkça serbest olduğu da ifade edilmemiş bulunan husus ise "başkalarının hak ve özgürlüklerine zarar vermemek, başkalarını mecbur etmemek şartıyla herkesin, inancına uygun bir hayat tarzında ve dünya işlerinde serbest olduğu"dur. Bu da anayasaya veya laikliğin tarifine girdiği zaman "insan hakkı olan din özgürlüğünü gereksiz ve aşırı kısıtlamayan" laiklik anlayışından, demokrasiye yakışan bir laiklik tarifine ulaşılmış olacaktır.

27 Ekim 2006
Cuma