Laikliğin tarifi (2)

Cumhuriyet'in 15'inci yılı dolayısıyla, Atatürk'ün direktifiyle, CHP tarafından hazırlanmış olup 611 sayfalık bir durum raporu mahiyetindeki Onbeşinci Yıl Kitabı'nda laiklik şöyle tarif edilmiş: "Türkiye Cumhuriyeti dinlerden ve dinlerin koyduğu naslardan değil, hayatın kendinden ve onun müspet icap ve ihtiyaçlarından mülhem olarak işleyen bir devlet mekanizmasıdır. Devlet ve dünya işlerinde dinin hiç bir tesiri yoktur. İşte bu prensipe laiklik derler."

Atatürk'ün öldüğü yıl hazırlanmış olan bu kitaptaki laiklik tarifinde, katı/radikal laiklik taraflarının anlayışını yansıtan önemli bir kayıt (ek) var, o da "... ve dünya işlerinde" şeklinde ifade edilmiş. Bu tarif, klasikleşmiş bazı tariflerdeki gibi yalnızca "din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması" ile yetinmiyor, "dünya işlerinde de dinin hiçbir tesiri yoktur" diyor. Bu tarifin uygulanması, CHP'nin tek parti iktidarı günlerinde ortaya konduğu gibi, dinin toplum hayatından çıkarılması sonucunu verecektir; çünkü "dünya işleri" yalnızca siyaset ve devlet işleri değildir, cemiyet içinde yaşayan insanın bütün sosyal, kültürel, ekonomik, ahlaki, estetik..." işlerini kapsar. Bu tarifin hedefi bütün bu alanlarda dinin tesirini sıfırlamaktır.

CHP'nin bu tarif ve anlayışına akademik bir destek/dayanak Taha Parala'nın yazısında var. "Bonarpartizme ve devlet dinciliğine karşı demokrasi ve laiklik" başlıklı yazısında (Radikal 2, 15-10-2006) Parla, şöyle diyor: "Laikliğin bir üçüncü tanımı veya boyutu, dinin devletten, siyasetten, kamusal alandan (hukuk, eğitim, teamül, ahlak -sosyal ve bireysel-, psikoloji, epistemoloji vs.) gerçekten çıkarılmasıdır. Türkiye toplumunun bu boyutla henüz uzaktan yakından alakası olmadığına göre, bunu hızlı geçiyorum. (Oysa, önümüzdeki çeyrek yüzyılda asıl üzerinde duracağımız şey, tam da budur.) Şu kadarını not edeyim ki, bu tanımın/yaklaşımın bir gereği de -yine hiç itibar etmediğimiz- devletin tüm dinlere/mezheplere/ din temelli olmayan, örneğin hümanist, vicdani inançlara eşit mesafede duran, hiçbirine ayrıcalık tanımayan bir hakemlik ve trafik memurluğu yapmasıdır. Eşit mesafede durmak, dini resmen de fiilen de siyasetten/kamudan ihraç etmektir. Bu doz sekülerlik ve sekülerlik ötesi için bir ara istasyondur. (Ama daha çok yolumuz var.)"

Türkiye'nin geleceğinde bir hedef olarak beklenen bu laiklik anlayışı bir hususa açıklık getirmesi bakımından da önemli. "Devletin ... eşit mesafede durması"nı içeren tarifler, en azından dindar kesimde "dinin sosyal hayat içinde, devletin güdümü, baskısı ve desteği olmaksızın -inananların hür iradeleriyle ortaya koyacakları faaliyetler ve kurumlar ile- yaşayacağı, böyle bir toplum dindarlığına (aynı zamanda dinsizliğine) zemin hazırlayacağı şeklinde anlaşılıyordu. Parla ise bu laiklik anlayışı uygulandığı takdirde sonucun "(hukuk, eğitim, teamül, ahlak -sosyal ve bireysel-, psikoloji, epistemoloji vs.)dinin gerçekten çıkarılması" şeklinde olacağını ifade ediyor.

Bu laiklik anlayışı ve tarifinin belki hiçbir dinle ama kesin olarak İslam ile bağdaşmadığında şüphe yoktur. Ilımlı İslam yorumcularına göre bile dini, siyaset ve devletten ayırmak düşünülebilir ama toplum hayatından dışlamak düşünülemez.

Peki Cumhuriyet tarihi boyunca devlet-din ilişkisi nasıl olmuş ve bu ilişki anayasalarda nasıl ifade edilmiştir? Buradan yola çıkarak bir laiklik tarifine ulaşırsak bu tarif nasıl olur?

Cevabı gelecek yazıda.

22 Ekim 2006
Pazar