b) Diğer İslâm Ülkelerinde Kanunlaştırma:
Umûmiyetle İslâm ülkelerinde -Osmanlı ülkesi dahil- kanunlaştırma yapılırken anayasa, ceza, usûl ve ticaret sahâlarında İslâm hukuku (şerîat) esaslarıyla mukayyed kalınmamış, yabancı kanunlardan aynen veya ta'dîller ile iktibas yoluna gidilmiştir.
1861 tarihli ve Batı modelini esas alan Tunus Anayasasından günümüz İslâm ülkesi anayasalarına kadar hemen hepsi çeşitli Batı ülkeleri anayasalarının kopyeleridir veya onlardan mülhem olmuşlardır.(18)
Suûdî Arabistan Teâmülî Anayasası ile 23 Şubat 1933 tarihli Afganistan Anayasası İslâmî ve şer'î anayasalardır.(19) Pakistan'da 1948'den beri, İslâmî bir anayasaya vaz'ı için gösterilen çabalar, Ziyâulhak zamanında İslâmî bir anayasanın kabulü ile noktalanmıştır.(20) Devrimden sonra İran'da kabul edilen Anayasa şîî-islâmî bir anayasadır. Libya sosyalizme meyilli İslâmî bir anayasa tesîsi iddiâ ve çabası içindedir. Cezâ kanununda şerîate uygun bazı ta'dîller yapmış ve şer'î hadleri kanunlaştırmıştır. Sudan'da çağdaş bir İslâmî Anayasanın kabul ve ilanı için çaba gösterilmektedir.
Husûsî-medenî hukuk sâhasında ise diğerlerinin aksine İslâmî ve şer'î esaslardan sapılmamış, fıkıh ahkâmı kanunlaştırılmıştır. Bu kanunlaştırma hareketinin seyrini bellibaşlı ülkelerde takip edelim:

Mısır:
Mısır'da Mehmed Ali Paşa zamanından bu yana bütün hukûkî münasebetlerde hanefî mezhebi tatbik edilmekte idi. Sonra bu ülkede de Nizamî Mahkemeler kuruldu ve şer'î mahkemelerin selâhiyeti daraltıldı. Mısır, Hidiv İsmâîl Paşa zamanında (1291'de) kazâî istiklâline kavuştu. 1875 yılında Muhtelit Medenî Kanun, 1988 yılında da el-Kanunu'l-Medenî el-Ehlî çıkarıldı. Bunlar şer'î mahkemelerin dışındaki mahkemelerde tatbik ediliyordu.
Hidiv İsmâîl, Fransız müsteşarlarının tesiriyle ve istiklâli bahane ederek Mecelle'yi tatbik etmedi. Şeyh Mahlûf el-Minâvî'ye Fransız Code Civil'ini mâlikî mezhebiyle karşılaştıran ve ahkâmını ihtivâ eden bir eser hazırlamasını emretti. Şeyh bu eseri hazırladı; fakat itirazlar vaki olduğu için kabul edilmedi. Yabancı hâkimlerin hüküm verirken İslâmî ahkâmı bilmeğe ihtiyaçları bulunduğu için Adliye Vezîri M. Kadri Paşa Mecelle yerine kaim olmak üzere şu eserleri te'lîf etti:
a) Mürşidu'l-hayrân: Muâmelâta ait olup 641 maddedir ve Mısır hükümetince 1890 yılında neşredilmiştir.
b) Kitabu'l-adli ve'l-insâf fî halli-müşkilâti'l-evqâf: Vakıflar konusunda, 646 madde, 1893'te neşredilmiştir.
c) Kânûnu'l-ahvâli'ş-şahsiyye: Aile, hibe, vasiyet, hacr ve mîras konularını muhtevî, 647 madde.
Bu eserler Fransızcaya da terceme edilmiş, resmiyet kazanmamakla beraber mahkemelerde kaynak olarak kullanılmıştır.
1915 yılında Mısır hükümeti büyük hukuk ve fıkıh bilginlerinden bir komisyon kurarak asrın ihtiyaçlarına cevap vermek üzere muayyen bir mezhebe bağlanmaksızın kanunlar hazırlanmasını istedi. Komisyon önce âile hukukuna ait bir tasarı hazırladı; 1917 senesinde neşredilen bu tasarı büyük aksülâmel gördü ve yüzüstü kaldı. Bundan sonra 1920, 1923 ve 1929 tarihli kanunlar çıktı. Ahvâl-i Şahsiyyeyi tanzim eden bu kanunların hususiyeti tek fıkıh mezhebine bağlı olmamalarıdır. Arkadan, aynı hususiyeti taşıyan diğer kanunlar geldi: 1943 tarihli mîras, 1946 tarihli vakıflar ve 1946 tarihli vasıyet kanunları... Vakıflar kanununun 1952 tarihli ta'dîli vakf-ı ehlîyi ibtal etmiş, vasiyet kanunu da bazı durumlarda vârise vasiyet ve dede yetimine cebrî vasıyet hükümlerini getirmiştir.
1940'ta Prof. Dr. Abdurrezzak Senhûrî başkanlığında teşekkül eden komisyonun hazırladığı ve 1948 senesinde kabul edilen Medenî Kanun 1149 madde olup üç kaynaktan istifade edilerek hazırlamıştır: a) Şer'î ahkâm, b) Mısır mahkeme ictihadları, c) Batı kanunları.(21)