İkinci Alt Bölüm
(Yaşamayan Mezhepler)

Bu mezhepler, gurup halinde bağlıları bulunmadığı için "yaşamayan mezhepler"dir. Bir kısmının âlimleri tarafından yazılan kitaplarında, diğerlerinin ise genel/mukayeseli fıkıh kitaplarında ictihadları kayıtlı olduğu için "ilmî bakımdan" yaşamakta, hem teorik araştırmalarda, hem de pratik çözümlerde bunlara da başvurulmaktadır.

I- el-HASENU'L-BASRÎ MEZHEBİ
el-Hasen b. Yesâr (v. 110/728); Medîne'de, Hz. Ömer'in hilâfetinin son yıllarında doğdu, annesi, Ummu-Seleme'nin (Hz. Peygamber'in eşinin) hizmetinde idi, birgün çocuk ağladığı için Ummu-Seleme ona göksünü emdirmiş ve oyalamıştı, Hz. Alî'nin himayesinde çocukluğunu geçirdi, yüz yirmi kadar sahâbeden hadîs öğrendi, büyük bir âlim, fakih, zâhid oldu, Muâviye zamanında Horasan vâlisi olan er-Rabî b. Ziyâd'a bir müddet hususi kâtiplik yaptıktan sonra Basra'ya yerleşti, özü ve sözü doğru olduğu için herkesin itimat ve saygısını kazandı, yöneticilerin huzuruna çıkar, zulümlerini yüzlerine vurur ve onları adâlete dâvet ederdi; meşhur zâlim Haccac karşısında dahi bu vazifeyi yerine getirmiş, fakat Haccac ona dokunamamıştır. Aynı zamanda müfessir ve sûfî olan el-Hasen, özellikle fıkıhta İmamdır. Kadı Iyâd, onu müstakil ve müdevven (esasları yazıya geçirilmiş) mezheb imamlarından biri olarak kaydetmiştir. İbn Kayyim de onun fetvâlarının toplandığını ve yedi defter tuttuğunu ifade etmiştir.(1)

II- EVZÂÎ MEZHEBİ:
A- EVZÂÎ:
Ebû-Amr Abdurrahman b. Muhammed (v. 157/774); Dimaşk'ta doğdu. Atâ b. Ebî-Rabah ve Zührî gibi muhaddislerden hadîs öğrendi, kendisinden de birçok hadîs bilgini rivayette bulundu. Hayatının sonuna doğru Beyrut'a geldi ve burada vefat etti. Aman vermiş olmalarına rağmen Seffah'ın amcası Abdullah'ın Şam'daki Emevîleri katletmesi üzerine gösterdiği celâdet meşhurdur.(2)

B- MEZHEBİ:
Evzâî ehl-i hadîs sınıfına dahildir, kıyası sevmez ve sünnete -Kur'an dışında- hiçbir şeyi tercih etmez.
Suriye halkı 220 yıl kadar bir müddet onun mezhebini tatbik etmişler sonra yerini Şâfiî mezhebi almıştır.
Endülüs'te de Hişâm b. Abdurrahman zamanına kadar (788-796) Evzâî mezhebi yaşamış, sonra yerini mâlikî mezhebine terketmiştir.
Evzâî mezhebi müstakil olarak tedvîn edilmemiştir. Taberî'nin İhtilâfu'l-fukahâ'sı, Şâfiî'nin el-Umm'u, İbn Kudâme'nin el-Muğnî'si ve bazı hilâf kitaplarında onun ictihadlarına da yer verilmiştir.