HayrettinKaraman.net Site Ana Sayfasına Geçiş Facebook Sayfasına Geçiş Twitter Sayfasına Geçiş instagram Sayfasına Geçiş YouTube Sayfasına Geçiş
Siteden rastgele bir sayfa seçer. Hafızadaki önceki sayfaya döner Hafızadaki sonraki sayfaya döner
 


4- Sahâbe Devrinde Hüküm ve İctihad Prensipleri ile Bazı Örnekler:
a) Sahâbe ictihadın kapısını açmış ve bunu teşvik etmiştir.(9) Hz. ömer, Ebû Mûsâ el-Eş'arî'ye gönderdiği mektupta onu anlayış, kıyas ve ictihada dâvet ve teşvik etmiştir.(10)
Aynı halîfe Kadı Şureyh'a (v. 78/697) da şöyle demiştir: "Kitaptan açıkça anlayabildiğinle hükmet, eğer kitabın tamamını bilmezsen Resûlullah'ın hükmettiği ile hükmet, bunun hepsini bilmezsen doğru yolda olan âlimlerin kazâlarıyle hükmet, bunların da hepsini bilmezsen re'yinle ictihad eyle, âlim ve salih kişilerle de istişâre et."(11)
Sahâbe ictihadını çok defa istişâre yoluyla yapmışlardır. Hz. Ebû-Bekir ve Hz. Ömer'in, sırf istişâre (danışma) işi için Medîne'den ayırmadıkları birer heyetleri vardı.(12)
b) Sahâbe, ictihad ve re'y yoluyla vardıkları hükümleri kesin telâkkî etmemiş, Kitâb ve sünnete nisbet eylememiş, bu iki kaynağa dayanan hükümlerden ayırma konusunda titizlik göstermişlerdir.
Hz. Ebû-Bekir'e "kelâle"nin ne demek olduğu sorulunca: "Ben bu mevzûu reyimle cevaplandıracağım; eğer doğru ise Allah'tandır, hatâ ise benden ve şeytandandır; reyime göre kelâle, bir kimsenin baba ve çocuk bırakmadan vefat etmesi yani mirasçıları arasında bunların bulunmamasıdır." demiştir.(13)
İbn Abbâs: "Kim yiyecek bir şey satın alırsa onu ele geçirmeden satmasın" hadisini rivâyet ettikten sonra "herşeyin böyle olduğunu zannediyorum" demiştir.(14)
c) Bu devirde nazarî ictihad ve teşrî faaliyeti başlamamıştır. Onların teşrîî faaliyetleri tatbîkîdir. Hâdise meydana gelince hükmü araştırılır ve bulunur. Vukuundan önce hâdise ve meselelerin hükmüyle meşgul olunmaz.
d) Zamanın ve hüküm mesnedlerinin (illet) değişmesi sebebiyle hükümleri de değiştirmişlerdir. Bu cümleden olarak:
Hz. Ebû-Bekir zamanında, Hz. Ömer'in itirazı üzerine müellefe-i kulûba(15) verilen tahsisat kesilmiştir. Çünkü artık İslâm'ın onlara ihtiyacı kalmamıştır.(16)
Hz. Ömer'in hilâfetine kadar câmide, toplu olarak kılınmayan terâvih namazı, bu devrede -farzlara karışması ihtimali ortadan kalktığı için- cemâatle kılınmaya başlanmıştır.(17)
Hz. Peygamber kaybolmuş develere rastlayanların onları yakalamamasını, serbest bırakılmasını istemiştir. Çünkü develer uzun zaman kendi kendilerini idâre edebilirler. Bu arada sahipleri onları bulmak imkânına mâliktir.
Hz. Osman kendi zamanındaki ahlâkî durumu göz önüne alarak kayıp develerin i'lândan sonra satılmasını ve bedelinin, ortaya çıkınca sahibine teslim edilmesini emretti. Hz. Ali ise tutulup devletin ahırında, sahibi çıkıncaya kadar beslenerek bekletilmesini istedi.(18)
e) Kitâb ve sünnetin meşrû kıldığı, izin verdiği bazı hususları, kötü neticelerin önlenmesi için menetmişlerdir.
Kur'ân-ı Kerîm, ehl-i kitâb gayr-i müslim kadınlarla evlenmeye izin verdiği halde(19) Hz. Ömer, Medâin vâlisi Huzeyfe'ye yazdığı bir mektupla bunu menetmiş ve "devam ederse müslüman kadınlar kocasız kalır, bu onlar için felâket olur" demiştir.(20)
Hz. Osman hilâfetinde Mina'da, namazı, seferî olmasına rağmen iki rekat değil, tam kılmış ve "Ey insanlar! Şüphesiz sünnet Rasûlüllah ile iki dostunun sünnetidir; fakat bu yıl anlayışı kıt, bilgisiz kimseler çok; onların bunu görüp namazı devamlı iki rekât kılmalarından korktum" demiştir.(21)
Hz. Ömer devrinde Şam ve Irak fethedilince gâziler arâzinin beşte dördünün -menkul ganîmetler gibi- kendilerine dağıtılmasını istemiş, bu isteği ileri sürerken ganîmet âyetine(22) ve Hz. Peygamberin Hayber'deki tatbikatına(23) dayanmışlardı.
Halîfe ise bu topraklar dağıtıldığı takdirde sonra gelenlere bir şey kalmayacağını ve o zaman da bu toprakların korunamayacağını ileri sürüyor, taksim yerine eski sahiplerinde kalmasını ve alınacak haraçtan âmmenin istifadesini istiyordu. İstişâre sonunda halîfenin görüşü kabul edildi.(24)
f) Sahâbe meşrû nizamı korumak ve hukuku muhâfaza etmek için bazı nasların zahirini terketmek veya tahsis ve tamim (genelleştirme) yoluna gitmişlerdir:
Hz. Ömer zamanına kadar bir defada yapılan üç boşama bir sayılırken bu devirde -sû-i isti'mâli önlemek için- üç sayılmıştır.(25)
Hz. Ömer bir kıtlık yılında hırsızlıktan dolayı el kesme cezasını tatbik etmemiştir.(26)
Hz. Ömer devrine kadar zanaatkârlar nezdinde -onların taksîri olmadan- zâyi olan eşya ödetilmezken, bundan sonra -zamanın ahlâkî durumu göz önüne alınarak- ödetilmiştir.(27)
g) Sahâbe bazı hâdisleri Hz. Peygamber zamanında vuku bulanlara benzetmişler, daha önce benzeri geçmemiş bazı hükümleri ise "hayırlı, iyi ve maslahattır" diyerek benimsemişlerdir:
Kur'ân-ı Kerîm'in mushaf halinde toplanması, fiatların kontrolü, Hz. Osman devrinden itibaren cuma için dış ezan (minareden okunan ilk ezan) burada örnek olarak hatırlanabilir.(28)


9. age, C. I, s. 14 vd.
10. eş-Şirâzî, Tabakâtu'l-fukahâ, nşr. İ. Abbâs, Beyrut, 1970, s. 39-40.
11. İbn Kayyim, age., C. I, s. 204.
12. İbn Sa'd, Tabakât (Beyrut, 1957), C. II, s. 350.
13. İbn Hazm, el-İhkâm, s. 783.
14. age, s. 1002.
15. Gönülleri İslâm'a ısındırılmak istenen bazı kimselere zekât faslından tahsisat bağlanmıştı. et-Tevbe: 9/60.
16. el-Cessâs, age., C. III, s. 153.
17. el-Bâcî, el-Müntekâ, C. I, s. 205.
18. age, C. VI, s. 142, 143.
19. el-Mâide: 5/6.
20. el-Cessâs, age., C. II, s. 397; İmam Muhammed, el-Âsâr, s. 73-74.
21. el-Bâcî, age., C. I, s. 261.
22. el-Enfâl: 8/84.
23. Ahmed b. Hanbel, Müsned, C. I, s. 276.
24. Ebû-Yûsûf, el-Harâc, s. 24-27; İbn Sellâm, el-Emvâl, s. 71 vd.
25. Müslim, (M. F. Abdülbâqi neşri), C. II, s. 1098.
26. el-Bâcî, el-Müntekâ, C. VI, s. 64-65; el-Haymî, er-Ravdu'n-nadîr, (Kahire, 1348), C. IV, s. 234; M. Yûsûf Mûsâ, Tarihu'l-Fıkh, s. 72.
27. Şâfi'î, el-Umm, C. III, s. 261.
28. Tafsilât için adı geçen tezimize bakınız, s. 65-67. (2. bölümün sonu).



Buradaki iki mavi çizgi arası içerik site editörünce konulmuştur ve rastgele çıkmaktadır. İçeriğini onayladığımız anlamına gelmez, dikkatli davranın.

  Şu anda sayfası gösterilen kitap.
Bu Kitapta:
Önceki Başlık
Sonraki Başlık
İçindekiler
Site Sayfaları
Ana Sayfa
Hakkında
Makaleleri
Kitapları
Soru Konuları
Soru Listesi
Hayrettin Karaman`ın Sohbetleri
Şiirleri
Bestelenmiş ve Seslendirilmiş Şiirleri
Bütün site içeriğinin genel kelime indeksi.
Sitede Arama
Hayrettin Karaman'ın Siteye Son Eklenen Yazıları
E-posta
Siteyi Link ve Kaynak Gösterimi
m.HayrettinKaraman.net Mobil-Metin Versiyonu Hakkında

Facebook Sayfası:

Bulunduğunuz Sayfayı:



Sayfa başına gider Siteden rastgele bir sayfa seçer. Hafızadaki önceki sayfaya döner Hafızadaki sonraki sayfaya döner
   
Bu Kitapta: Önceki Başlık Sonraki Başlık İçindekiler