YABANCILARIN DURUMU
İslâm müctehidleri zamanında asıl durum harb hâli olduğu için bütün yabancılar harbî (muhârib devlet teb'ası) sayılır ve aman verilmeden İslâm memleketlerine giremezlerdi. Eğer harbî, aman verilerek İslâm memleketlerine girerse ona "müste'men" denir ve bir seneye kadar kalması câiz olurdu. Çünkü aksi takdirde ticaret kapısı kapanır ve Müslümanlar zarar görürdü. Fakat Müslümanların durumu hakkında geniş bilgi sahibi olmaması için bir yıldan fazla, İslâm memleketlerinde oturamazlardı.
Harbîye, hükümet tarafından: "Sen memleketimizde bir yıl ve daha fazla oturursan cizye (vergisi) alırız" denir, o da o kadar zaman oturursa "zimmî" olurdu. Kezâ bir arâzî satın alır da üzerine harac (bir nevi arâzî vergisi) konursa -ikâmete niyet etmiş sayılarak- yine zimmî olurdu. Fakat harac konmamış ise yalnız arâzî satın almakla zimmî olmazdı; çünkü ticaret için de almış olabilirdi.
Müste'mene (İslâm memleketinde muvakkaten kalma izni verilen kadın) bir Müslüman veyazimmî ile evlenirse "zimmiyye" olurdu; amma bir zimmiyye* ile evlenen müste'men zimmî olmazdı; çünkü evlenme ile ikamete niyet etmiş sayılmaz ve karısını terkedebilirdi.
Hemen işaret edelim ki harbîlik gayr-ı müslimlere ait olup hangi teb'adan olursa olsun Müslümanlar arasında vatan ve buna bağlı vatandaşlık farkı yoktur.
Ancak sonradan milletlerin umumî durumları değişmiş ve asıl durum sulh hâli olmuştur. Bu sebeple harbîlik ve müste'menlik meselelerinin çoğu uygulamada terkedilmiş durumda kalmıştır.